Wyścig o 1 gwineę 1851
Regaty rozegrano z okazji wystawy światowej, a do walki stanęła koalicja jednostek brytyjskich oraz gość zza oceanu, szkuner „America”. Nie dawano szans szkunerowi o bardzo odmiennych kształtach, ponadto gospodarze uważali się za najlepszych żeglarzy, tym większe było zaskoczenie na mecie, kiedy okazało się, że wygrała właśnie „America”, zbudowana krótko przed regatami, która swój pierwszy poważny rejs treningowy odbyła dopiero w drodze na start w Anglii. Zwycięski jacht wkrótce sprzedano, a członkowie syndykatu ustalili zasady regat spisane w słynnym „Deed of Gift” obowiązującym przez następne dziesięciolecia. Z uzyskanych ze sprzedaży jachtu środków ufundowali puchar nazwany na cześć pierwszego zwycięzcy Pucharem Ameryki. Dziś jest to najstarsze sportowe trofeum.
Pierwsze lata – dwumasztowcami po Puchar 1870-1876 (3 edycje)
Pionierskie lata walki o Puchar, kiedy to mierzyły się jachty bardzo różnorodne, wywodzące się z różnych regionów świata. Brytyjczycy wystawili nawet szkuner urejony („Cambria”, 1870 r.), ale w następnych latach dominowały szkunery zbliżone nieco założeniami takielunku do słynnej „Ameriki”. Co ciekawe, popularne były wówczas jachty mieczowe, które w tym okresie trzykrotnie wygrywały rywalizację.
Gaflowe giganty 1881-1920 (10 edycji)
Czas wyścigu zbrojeń, jakiego dotąd w żeglarstwie nie widziano. O ile w pierwszej edycji tego okresu walczyły jachty 70-stopowe (20 metrów), to bariera 100 stóp została przekroczona w 1886 roku. Wyścig zbrojeń trwał jednak nadal i w walce rozegranej w roku 1920 większy jacht, amerykański „Reliance”, liczył już 143 stopy (43,8 metra), a więc urósł ponad dwukrotnie. Po raz ostatni w 1893 roku do walki o to trofeum wystawiono jacht balastowo-mieczowy – „Vigilant”.
Klasa J- 1930-1937 (3 edycje)
Dla wielu to złota era żeglarstwa, czas wielkich jachtów i znaczących nowinek technologicznych, choć regaty o Puchar Ameryki rozegrano na tych jachtach zaledwie trzykrotnie. To jednak właśnie wtedy wprowadzono kadłuby z brązu, genuy z jedwabiu, nitowane aluminiowe maszty i żagle bermudzkie. Ogromne jachty z ponad czterdziestoosobową załogą, łączące w sobie harmonijnie piękno i niezwykłe osiągi, pozostają po dziś dzień synonimem elegancji. Przygotowanie jachtu do regat kosztowało wówczas fortunę, ale nie brakowało chętnych do zmierzenia się z tym wyzwaniem.
Klasa 12-metrowa 1958-1987 (10 edycji)
Była odpowiedzią środowisk żeglarskich na kryzys lat powojennych. Aby w tamtych latach regaty o Puchar mogły w ogóle się odbyć, trzeba było wprowadzić nową, mniejszą klasę, tańszą w budowie i eksploatacji. Zaproponowano istniejącą już od półwiecza klasę 12-metrową, która w późniejszych latach miała kolejne dwie wersje. Po 21 latach, najdłuższej w historii przerwie, w roku 1958, odbyły się regaty, w których zwyciężyła amerykańska „Columbia”. W stosunku do poprzedniego zwycięzcy, „Rangera”, „Columbia” była krótsza o połowę, o ponad 20 metrów.
Lata panowania tej klasy przypadały na szybki rozwój technologii, stąd też wprowadzono poszycie wykonane z laminatów, gięte maszty, maszty węglowe, dakronowe, a następnie laminatowe żagle. To także czas wytężonej pracy szpiegów, afer z naginaniem regulaminu, ale także przełom w postaci zwycięstwa, po 123 latach, pierwszego jachtu spoza Ameryki. Kiedy Puchar opuścił nowojorski Yacht Club, nic w żeglarstwie nie pozostało już takie samo. Eksperymentalny jacht „Australia II” ze słynnymi skrzydełkami zawojował świat, a członkowie jego załogi z miejsca stali się bohaterami narodowymi. Wówczas o Pucharze Ameryki usłyszał cały świat. Walka w Pucharze Ameryki to był złoty okres klasy, która istnieje do dzisiaj, choć nie ma tak mocnej jak przed laty pozycji.
Okres przejściowy – wyścig pomiędzy 33-metrowym jachtem i katamaranem – 1988 (1 edycja)
Ciemna karta rywalizacji. Nowozelandczycy kierowani przez sir Michaela Faya wystawili do walki 40,5-metrowy jacht KZ-1 z 32-osobową załogą. W odpowiedzi Dennis Conner tak długo szukał luk w regulaminie regat aż je znalazł i do regat wystawił katamaran. Zbudowano dwa jachty 60-stopowe, i poddano je ostrym próbom morskim. Ostatecznie do walki wystawiono jacht ze sztywnym płatem, po raz pierwszy w dziejach, a na pokładzie znalazło się zaledwie 8 żeglarzy. Mimo nadludzkich wysiłków Kiwis nie dali rady pokonać lekkiego wielokadłubowca, Amerykanie poczuli się zwycięzcami, ale swoich racji zmuszeni byli dochodzić przed obliczem sądu. Po długotrwałej, prawie rocznej batalii, zwycięstwo przyznano właśnie im. Ciekawostka jest, że obydwa jachty tamtej batalii istnieją do dzisiaj; „Star & Stripes” pływa w Meksyku, a KZ-1 jest jednym z eksponatów Muzeum Żeglarstwa w Auckland.
Klasa IACC (International America’s Cup Class) – 1992-2007 (5 edycji)
Do regat o Puchar nowa klasa weszła w 1992 roku w atmosferze skandalu wywołanego okolicznościami jej wprowadzenia. Pierwsze edycje regat nie niosły za sobą ograniczeń toteż nic dziwnego, że do walki stanęli mocarze finansowi. I tak Bill Koch, który wygrał regaty w 1992 roku, przygotował 4 kadłuby, ale aż 11 masztów i zorganizował wewnątrz zespołowe eliminacje mające wyłonić najlepszą konfigurację.
Ciekawostką jest, że w regatach rozgrywanych tej klasie Amerykanie zwyciężyli zaledwie raz, w roku 1992, kiedy po Puchar sięgnął wspomniany Bill Koch na jachcie „America 3”. W następnych latach wygrywali Nowozelandczycy z Team New Zealand (1995 i 2000) i szwajcarski zespół Alinghi (2003 i 2007).
Wielokadłubowce – 2010 (1 edycja)
W myśl postanowień sądowej batalii pomiędzy zespołami Oracle i Alinghi ustalono, że regaty w 2010 roku odbyły się na wielokadłubowcach, Szwajcarzy wystawili katamaran, a Amerykanie trimaran ze sztywnym płatem. Regaty odbyły się po twardym boju na sali sądowej, na wodzie Amerykanom poszło znacznie łatwiej; wygrali bez problemów dwa wyścigi deklasując rywali. Formuła tych regat była nawiązaniem do tradycji rywalizacji o Puchar, w myśl której o Srebrny Dzban rywalizowały tylko dwa zespoły ścigające się w bezpośrednim pojedynku. Puchar Ameryki powrócił za ocean po 15 latach nieobecności.
Ciekawostki Regat o Puchar Ameryki
1.Od prawie trzydziestu lat toczą się spory czy lepsze są trimarany czy katamarany. Regaty o Puchar Ameryki nie przyniosły odpowiedzi, ponieważ ostatnią edycję regat wygrał trimaran (BMW Oracle), ale w obecnej startują katamarany
2.Styl zwycięstwa. Przed ostatnimi finałami aż dziewięciokrotnie kwestie sporne rozstrzygał sąd w Nowym Jorku, którego skład sędziowski stał się zapewne nieformalnym, ale ważnym graczem w tym pojedynku. Przedmiotem sporów była sama drużyna BMW Oracle domagająca się uznania prawa do walki o Puchar, miejsce rozegrania regat, ich termin, a także konstrukcyjne elementy jachtu czy kraj pochodzenia komponentów składających się na jednostkę challengera.
3.Od początków tego stulecia złagodzono przepisy związane z narodowością członków załogi. Obecnie nie jest przestrzegana, obowiązująca niegdyś, zasada mówiąca, że członkami załogi mogą być wyłącznie obywatele kraju (lub rezydenci), pod banderą którego żegluje jacht. Dzięki temu w 11-osobowej załodze BMW Oracle znajdowali się przedstawiciele aż sześciu narodowości.
4.Trimaran BMW Oracle nie był wcale największym jachtem w tej rywalizacji od początku jej istnienia, na co w niektórych wypowiedziach zwracano uwagę. Największy jacht w historii tych regat, Reliance z 1903 roku miał aż 143 stopy długości. Największa z jednostek klasy J, które rywalizowały w początku ubiegłego wieku, Endeavour II z 1937 roku liczył sobie 135 stóp. Dwunastki ścigające się w latach 1958-1987 nie przekraczały na ogół 67 stóp, najdłuższa z nich, Southern Cross z 1974 była o 3 cale dłuższa od tego wymiaru. Słynny KZ-1, nowozelandzki gigant z 1988 roku miał długości 132 stopy, ale miał o wiele mniejszą powierzchnię żagli. Ciekawostką jest, że szkuner America liczył sobie 101 stóp i 9 cali.
5.Podczas ostatniego finału z 2010 roku, na BMW Oracle podczas drugiego wyścigu żeglowała załoga złożona z jedenastu żeglarzy. Mniej zawodników sięgnęło po Puchar tylko raz, w 1988 roku, kiedy to na katamaranie Star & Stripes Dennisa Connera płynęło osiem osób. Najwięcej ludzi żeglowało na jachtach z początku wieku XX, wówczas na pokładach znajdowało się nawet 57 osób (Reliance, 1903). Na jachtach klasy AC 72 żegluje 11 żeglarzy.
6.W roku 1988 zespół Dennisa Connera trenował na dwóch identycznych 60-stopowych katamaranach aby następnie jeden z nich wyposażyć w sztywny płat zamiast grotżagla. Właśnie na nim Amerykanie wygrali regaty, ale dopiero decyzją sądu, prawie pół roku po zakończeniu zmagań na wodzie. Wówczas dysproporcja pomiędzy jachtami była zdecydowanie większa, naprzeciwko katamarana stanął jednokadłubowy jacht KZ-1 z 32-osobową załogą
7.Tylko 3 jachty w ponad półtorawiekowej historii regat zwyciężyły dwukrotnie w regatach o Puchar Ameryki., Columbia w 1899 i 1901, Intrepid w 1967 i 1970 oraz Courageous w 1974 i 1977.
8.Aż do 1876 roku o Puchar Ameryki rywalizowały jachty dwumasztowe. Później ścigano się na wielkich kutrach gaflowych by od roku 1930 postawić na ożaglowanie bermudzkie.
9.W roku 1995 Dennis Conner startował w eliminacjach challengerów na jachcie Star & Stripes, a po zwycięstwie stanął do walki o Puchar na jachcie Young America, na którym wcześniej startowała inna załoga. Takie rozwiązanie było możliwe jedynie dizęki sszczególnej interpretacji regulaminu regat, w czym załoga Connera była niezrównana.
10.Puchar Ameryki należał do New York Yacht Club przez 132 lata, od roku 1851 do 1983 kiedy to załoga australijska dowodzona przez Johna Bertranda żeglując na słynnej Australii II wygrała z załogą Dennisa Connera.
11.Kluby z czterech państw wygrały dotąd rywalizację w regatach. Byli to przedstawiciele USA, Australii, Nowej Zelandii i Szwajcarii.
12.Szwajcaria jako kraj bez dostępu do morza stanowił precedens w Pucharze, jako miejsce regat w 2007 roku wybrał hiszpańską Walencję.
13.Zespól Alinghi jest jedyną ekipą, która po Puchar Ameryki sięgnęła w pierwszym starcie. Najwięcej prób odnotował Alan Bond, który aż sześciokrotnie stawał do walki o to trofeum zwyciężając w 1983 roku oraz sir Thomas Lipton, który pięciokrotnie ubiegał się o odebranie Pucharu Amerykanom, niestety, bez powodzenia.
Więcej o tegorocznych Regatach o Puchar Ameryki:
Wyścig po Srebrny Dzban – Regaty America’s Cup
Autor: Marek Słodownik
Photo & Video: Americascup.com, wiki common
