Doskonały materiał wideo w którym tuzy wśród polskich nawigatorów oraz osób uczących astronawigacji jak kpt. ż.w. Józef Gawłowicz, dr. Elżbieta Wróblewska, dr. Grzegorz Szychliński, Marek Szczepański czy kpr. ż.w. Eugeniusz Daszkowski przedstawiają historię oraz genezę astronawigacji, omawiają działanie podstawowych przyrządów nawigacyjnych jak sekstant czy chronometr, przedstawiają sposób wyznaczania szerokości geograficznej, metodę wyznaczania długości geograficznej oraz odpowiadają na pytanie: Dlaczego astronawigacja powinna być przedmiotem obowiązkowym (nie fakultatywnym) w każdej Wyższej Uczelni Morskiej? Na czym polega astronawigacja i w jaki sposób prawa rządzące ruchem ciał niebieskich wyznaczają od ery Wielkich Odkryć Geograficznych kursy statków na morzu?
Rozdziały:
0:00 – Wprowadzenie
2:51 – Historia astronawigacji
5:45 – Sekstant i szerokość geograficzna
10:12 – Wyznaczanie długości geograficznej
17:00 – Nauka astronawigacji
22:14 – Podsumowanie
Dziś żeglarze i marynarze zamiast w niebo patrzą oczywiście na ekrany nawigacji satelitarnej GPS, ale warto pamiętać że gdyby zabrakło całej elektroniki na pokładzie do portu pozwolą trafić jedynie gwiazdy i wiedza nawigacyjna.
Najstarszym instrumentem nawigacyjnym było astrolabium. Była to tarcza która posiadała ruchomą alidade czyli ruchome ramię, które należało skierować na gwiazdy, więc na alfę Wielkiego Psa albo Małego Psa i odczytać stopnie. Problem ze stosowaniem astrolabium polegał na czymś czego nie dało się opanować przez wiele wieków – 360 stopni na tarczy sprawiało, że każdy stopień miał 60 minut kątowych a jedna minuta kątowa to 1852 metry na uśrednionym obwodzie ziemi – dokładność odczytów przy pomocy astrolabium była bardzo słaba.
Aby zwiększyć dokładność pomiarów przez kolejne wieki opracowywano kolejne, nowe, dokładniejsze przyrządy nawigacyjne: Laska Jakuba, kwadrant, astrolabium, oktant – czyli wczesna forma przyrządów określanych jako kątomierz z dwoma lusterkami. Oktanty wyszły z użycia, natomiast sekstant wykonywany z metalu lub mosiądzu jest instrumentem nawigacyjnym używanym do dzisiaj. Wynalezienie sekstantu było przełomowym momentem w historii astronawigacji, dokładne pomiary wysokości względem linii horyzontu, uniezależniło te pomiary między innymi od kołysania się pokładu. Zasadę działania sekstantu wymyślił Izaak Newton.
Wynalezienie i wprowadzenie do użytku sekstantu nie rozwiązało jednak drugiego problemu astronawigacji – mierząc wysokość słońca nad horyzontem można było wyznaczyć jedynie szerokość geograficzną. Długość geograficzna pozostawała nieznana – kiedy płyniemy na wschód lub zachód a więc zmieniamy długość geograficzną naszego położenia – na niebie pokrywa się to z ruchem obrotowym ziemi. Jeszcze w epoce Wielkich Odkryć Geograficznych nie znano na to sposobu – marynarze wyznaczali jedynie szerokość geograficzną a następnie płynęli wzdłuż równoleżników, starający się jedynie oszacować przebytą odległość – finalnie często okazywało się, że ta “nawigacja” prowadziła ich… na nieznane wody.
Przełomom w określaniu pozycji na morzu nastąpił w XVIII wieku za sprawą nowego rodzaju zegara tak zwanego chronometru. Czas okazał się bowiem kluczem do sztuki wyznaczania długości geograficznej na morzu. Początkowo podejmowano próby wyznaczania długości geograficznej na podstawie pozycji księżyca względem statku na morzu – okazywało się to jednak bardzo trudnym zadaniem. John Harrison, brytyjski cieśla i zegarmistrz zaproponował w 1735 roku zbudowanie precyzyjnego zegara niewrażliwego na zmienne warunki panujące na morzu, miało to pozwolić na mierzenie długości geograficznej w oparciu o różnicę lokalnego czasu między statkiem a portem. Jeżeli byliśmy w stanie wyznaczyć kulminację słoneczną (południe) i wiedzieliśmy która jest w tym momencie godzina w Greenwich na południku 0 to różnica tego czasu była jednocześnie różnicą konta, jeżeli u nas jest godzina 12:00 w południe a w Londynie 24:00 to jesteśmy na 180 stopniu, jeżli 6:00 rano – dzieli nas 90 stopni, itd. Chronometr szybko stał się podstawowym narzędziem nawigacyjnym, kieszonkowy zegarek pokładowy regulowano do chronometru i według tego zegarka oraz sekstantu mierzoną położenie słońca lub wyznaczonych gwiazd i wyznaczono długość geograficzną.
Takie pomiary wykorzystywano aż do wynalezienia systemu GPS powszechnie stosowane współcześnie na pokładach wszelkich jednostek pływających.
Ale współcześnie, podczas rejsów szkoleniowych młodych adeptów Szkół Morskich, nadal jednym z najważniejszych elementów jest nauka wyznaczania pozycji astronomicznej na morzu i astronawigacji, czyli za pomocą obserwacji słońca, księżyca, czterech najjaśniejszych planet na niebie umiejętności określenia pozycji statku na morzu.
