To była największa morska katastrofa, niezwiązana z działaniami wojennymi, w dziejach polskiej floty handlowej. Nierówna walka promu „Jan Heweliusz” ze sztormem o niespotykanej, przekraczającej 12 stopni w skali Beauforta sile wiatru, zakończyła się rankiem 14 stycznia 1993 r. Życie straciło 55 osób.
Na promie w chwili katastrofy znajdowało się 29 członków załogi i 35 pasażerów. Pomimo zaangażowania w akcję ratunkową niemieckich i duńskich służb ratownictwa morskiego, polskiego statku ratowniczego „Huragan”, niemieckich i polskich śmigłowców, a także jednostek pływających przebywających w tym czasie w rejonie katastrofy, z trudem udało się uratować tylko 9 osób. Ocaleni wspominali, że uderzony w burtę potężnym podmuchem huraganu „Heweliusz” przewrócił się tak szybko, że nie udało się nawet opuścić szalup na wodę.
– Pomimo upływu lat, pamięć o katastrofie promu „Jan Heweliusz” pozostaje wciąż żywa. Tuż obok siedziby Narodowego Muzeum Morskiego na Ołowiance znajduje się pomnik poświęcony „Tym, którzy nie powrócili z morza”. Tworzy go spoczywająca na ziemi kotwica awaryjna wydobyta z wraku promu i dwa połączone bloki marmuru – kamienia, który barwą i strukturą przypomina falującą morską toń. To właśnie pod obeliskiem, jak co roku zapalimy znicze, by uczcić pamięć wszystkich tych, którzy zginęli w katastrofie z 14 stycznia 1993 roku. – mówi dr Robert Domżał, dyrektor Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku.
Placówka jest w posiadaniu niezwykle cennej pamiątki pochodzącej z promu „Jan Heweliusz” – oryginalnego koła ratunkowego.
– Zabytek ten został przekazany w darze przez Duńskie Królewskie Muzeum Morskie w Kopenhadze w 1995 r. Koło ratunkowe zostało podniesione z powierzchni wody przez duński śmigłowiec podczas akcji ratunkowej. Nasze Muzeum prezentowało je w 2018 r. na wystawie czasowej pod tytułem “Bałtycka autostrada”, na której prom „Jan Heweliusz” został pokazany w kontekście historii i rozwoju polskiej żeglugi promowej. – dodaje Patryk Klein z Działu Historii Żeglugi i Handlu Morskiego.
W zbiorach Muzeum znajdują się również inne zabytki związane z „Heweliuszem”: model promu, a także obraz pt. „Prom Heweliusz” autorstwa Grzegorza Nawrockiego przedstawiający moment katastrofy.
rel (Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku)
