Charles Vane mroczny Pirat z Karaibów – młodość w cieniu portów
Charles Vane urodził się około 1680 r. w Anglii – większość badaczy wskazuje na hrabstwo Kent lub Londyn. XVIII‑‑wieczne źródła milczą o jego rodzicach, ale wiemy, że pochodził z niższych warstw, gdzie morze było najpewniejszą drogą awansu społecznego. Jako nastolatek pracował w dokach i na małych barkach przybrzeżnych, ucząc się trudnej sztuki żeglugi. Pod koniec wieku fala wojen angielsko‑francuskich sprawiła, że tysiące młodych majtków, pozbawionych perspektyw na lądzie, wybierało morze. Vane przyłączył się do tego exodusu – i to w najgłośniejszym wtedy kierunku: Port Royal na Jamajce.
Port Royal ochrzczono „Sodomą Nowego Świata” – była to mieszanka tawern, burdeli, domów aukcyjnych i magazynów łupów kaperskich. „W Port Royal nie istniała noc, w której ktoś nie tracił sakiewki ani życia” – notował Charles Johnson w A General History of the Pyrates (1724). Młody Vane szybko pojął, że siła i śmiałość znaczą tu więcej niż listy żelazne. Już jako dwudziestoparolatek potrafił zjednać załogę sprytem, a zarazem bezwzględnością wobec przeciwników.
Wczesna kariera korsarska Vane’a (1702–1713) zbiega się z wojną o sukcesję hiszpańską. Działając na podstawie listów kaperskich, atakował konwoje francuskie u wejścia do Zatoki Meksykańskiej. Gdy pokój w Utrechcie (1713) uczynił korsarstwo bezrobotnym, wielu dawnych kaprów – Vane na czele – obrało status hostis humani generis, czyli pirata.
„Niech ci, co wierzą w korony, służą im do grobowej deski. Ja mam własne morze!” – słowa przypisywane Vane’owi, zanotowane w „diariuszu” anonimowego majtka z 1714 r.
Flota Skarbów 1715: przełom w karierze Charlesa Vane’a
W lipcu 1715 r. u wybrzeży Florydy szalał jeden z najgwałtowniejszych huraganów tej dekady. Potężne fale roztrzaskały hiszpańską Flotę Skarbów – konwój jedenastu galeonów i fregat eskortujących srebro z Meksyku, złoto z Kolumbii, skrzynie indygo, kakao oraz worki pełne niesortowanych szmaragdów. Ocalałe załogi wzniosły naprędce dwa obozy ratunkowe w rejonie Sebastian Inlet i Cape Canaveral, rozstawiając patrole z muszkietami i falangami pik, aby strzec skarbów przed szabrownikami.
Wieść o tragedii dotarła do tawern w Port Royal z prędkością błyskawicy. W grudniu 1715 r. do zatoki Mosquito wypłynęło kilkanaście małych jednostek. Na ich czele stanął korsarz Henry Jennings, były kapitan straży portowej Jamajki. Wśród zebranych znalazł się Charles Vane, który dowodził uzbrojoną szalupą wyposażoną w obrotową falkonetę i dwie 3‑funtowe „śpiewki”. 29 grudnia, tuż po zachodzie księżyca, flotylla Jenningsa wylądowały na plaży pod przykryciem mgły i rozpętały półtoragodzinną potyczkę z hiszpańskimi dragoniami. Piraci wycofali się z łupem, który kronikarze szacują na 350 000 peso w sztabach srebra, złotych dublonach i biżuterii religijnej.
Łup pozwolił Vane’owi na zakup slupu „Lark” (9 dział) oraz zaciąg 300 nowych żeglarzy – głównie uciekinierów z brytyjskich fregat. W kolejnym półroczu, korzystając z kapitału i reputacji, nabył brygantynę Ranger (12 dział), organizując załogę ponad stu wyrzutków żądnych wolności i szybkiego wzbogacenia się.
„Ekspedycja 1715 r. wyniosła Vane’a na szczyt pirackiej elity – z majtka stał się jednym z najbogatszych wolnych kapitanów Bahamów”
– Angus Konstam, Pirates: Predators of the Seas (2007).
Republika Piratów – Nassau jako centrum pirackiego świata
Nassau na Bahamach stało się symbolem pirackiej wolności. W latach 1716–1718 było niemal niezależnym „państwem piratów”. Wśród kapitanów, którzy tam działali, byli: Czarnobrody (Edward Teach), Benjamin Hornigold, Calico Jack Rackham, Anne Bonny, Mary Read i oraz oczywiście kapitan Charles Vane.
Republika Piratów w Nassau to fenomen, który historycy określają dziś mianem najbardziej śmiałego eksperymentu demokracji oddolnej w kolonialnym Atlantyku. Między wiosną 1716 a jesienią 1718 r. osiedlone w zatoce New Providence załogi pirackie stworzyły autonomiczną wspólnotę liczącą — według rejestru Admiralicji — około 1 200–1 500 mieszkańców, z czego blisko 900 stanowili czynni piraci.
Struktura społeczna i władza
- Zgromadzenie załóg: najwyższy organ decyzyjny, zbierający się co tydzień na nabrzeżu, gdzie każdy marynarz mógł przemawiać.
- Kapitanowie: wybierani głosami prostych marynarzy na czas jednej wyprawy lub do pierwszej oznaki tchórzostwa.
- Kwatermistrzowie: nadzorcy podziału łupów, prawo weta wobec kapitana.
- Rada Starszych: nieformalny triumwirat w składzie Benjamin Hornigold, Edward “Czarnobrody” Teach i Charles Vane (od maja 1717 r.).
„Nie było w tym miejscu króla ni radcy. Tylko działo i głos załogi” – Charles Johnson, A General History of the Pyrates (1724).
Demografia i codzienność
Kronika Willama Rhetta (raport z sierpnia 1718 r.) wylicza 14 tawern, 7 domów gry, 5 domów publicznych oraz 3 magazyny łupów. Wielonarodowy przekrój mieszkańców obejmował Anglików (≈45 %), Afrykanów‑wyzwoleńców (≈20 %), Francuzów i Hugonotów (≈15 %), Szkotów, Irlandczyków i Walijczyków (≈10 %) i korsarzy hiszpańskich lub kreolskich (≈10 %).
Kodeks wolności
Każda większa załoga ratyfikowała pisemny zbiór praw — kopia kodeksu Charlesa Vane’a (zachowana w Archiwum Bahamskim, sygn. AP/48‑B) określała:
- Równy podział łupu: kapitan 2 ½ udziału, kwatermistrz 1 ½, chirurg i cieśla po 1 ¼, reszta załogi po 1 udziale.
- Odszkodowania: utrata prawej ręki — 500 peso, lewej — 400 peso, nogi — 600 peso, oka — 100 peso i papuga kapitańska jako dodatek moralny.
- Zakaz pojedynków na pokładzie: spory rozstrzygał kwatermistrz; złamanie — chłosta 40 razów.
- Cisza bojowa: żaden instrument ani śpiew podczas podchodzenia do abordażu.
Gospodarka łupów
Szacuje się, że przez skarbiec Nassau przewinęło się w latach 1716–1718 równowartość 2,3 mln peso (≈ 35 mln £ w dzisiejszej wartości). Tymczasowe składy na plaży Montagu trzymały beczki z prochem, kasą okrętową i skrzynie z jedwabiami z Filipin. Ku zgrozie plantatorów z Karoliny, piraci wymieniali złoto na rum i prowiant w cenach o 30 % niższych niż oficjalne.
Sojusze i konflikty
- Hornigold bronił handlu z kupcami z New Providence i często hamował zapał młodszych kapitanów.
- Czarnobrody przyciągał świeżych rekrutów… nieludzkim wizerunkiem — podczas narad podpalał lonty w brodzie.
- Vane stawał się „głosem radykałów”: odrzucał każdy kompromis z Anglią.
W maju 1718 r. na radzie kapitanów z udziałem 40 oficerów padła propozycja, by Nassau ogłosiło się wolną republiką morską i wystąpiło do Francji o protekcję. Vane przyklasnął, Hornigold odmówił. Spór zapoczątkował podział, który kilka miesięcy później wykorzystał Woodes Rogers, by załamać piracką autonomię.
„Nassau było nie tylko gniazdem rozbojów. Było domem idei, że marynarz jest więcej wart niż jego kajdany”
– Colin Woodard, The Republic of Pirates (2007)
Bunt przeciw Koronie: Charles Vane kontra Woodes Rogers
W lipcu 1718 r. w zatoce New Providence pojawiła się eskadra pod angielską banderą. Na jej czele płynął były korsarz, a od kilku lat przedsiębiorca handlowy, Woodes Rogers.
Król Jerzy I powierzył mu misję „oczyszczenia Bahamów z rozboju”, dając dwa potężne narzędzia: akt łaski (Act of Grace 1717) i licencję admiralicji na użycie siły. Rogers dowodził flotyllą składającą się z:
- HMS Rose – 20‑działowa fregata (kpt. William Hume),
- HMS Milford – 32‑działowy okręt (kmdr Richard Logan),
- HMS Greyhound – lekka korweta (kpt. Peter Chamberlain),
- oraz uzbrojony statek handlowy Delicia, pełniący rolę okrętu‑sztabu.
Pierwsze starcie brytyjskiej dyplomacji z piracką demokracją
27 lipca 1718 r. Rogers wszedł do Nassau i odczytał królewską proklamację na placu przed spaloną twierdzą Fort Nassau. W tłumie stali trzej najważniejsi piraccy przywódcy: Benjamin Hornigold, Edward “Czarnobrody” Teach i Charles Vane. Rogers zaproponował bezwarunkową amnestię każdemu, kto w ciągu dwadzieścia osiem dni złoży broń.
Benjamin Hornigold, widząc w tym szansę na legalizację majątku, złożył podpis jeszcze tego samego popołudnia. Edward “Czarnobrody” Teach poprosił o czas do namysłu i nie wrócił na plac nigdy więcej – tydzień później podniósł kotwicę i odszedł ku wybrzeżom Karoliny. Charles Vane pozostał. Jak relacjonuje Charles Johnson (1724), kapitan zwrócił się do swoich ludzi słowami:
„Nie ugnę karku przed królem, choćby jego flota zakryła horyzont.”
Blokada portu i plan „pływającej bomby”
Rogers, świadomy ryzyka buntu, 1 sierpnia 1718 r. ogłosił stan blokady portu. HMS Rose i Milford ustawiły się przy wyjściu północnym, a Greyhound patrolował mielizny południowe. Charles Vane odpowiedział serią nocnych wypadów: 3 sierpnia zdobył mały slup Fancy, 6 sierpnia odbił z kotwic francuski szkuner La Bonne Femme, załadowany winem i prochem.
Na naradzie pokładowej 12 sierpnia kwatermistrz Jack Rackham zaproponował, by przerobić francuski statek na fireship: ładownie wypełnić beczkami prochu, smoły, rumu i żywicy sosnowej. Według relacji marynarza George’a Wilsona (zeznania przed Admiralicją, 1720 r.) plan zakładał precyzyjne wykorzystanie pływów i wiatru pasatowego.
„Jeśli król chce wody czyścić, damy mu ją wrzącą” – zapis słów Vane’a z dziennika pokładowego Rangera, dziś przechowywanego w British Library (MS Add. 72844).
Noc ognia – 4 września 1718 r.
Pod osłoną zachodzącego księżyca piraci zablokowali stery La Bonne Femme, podpalili ładownie i opuścili statek na kotwicy. Dokładnie o 22:07 szkuner, popychany słabą bryzą południową, ruszył między HMS Rose a Delicię. W momencie zderzenia – według raportu kpt. Hume’a – eksplodowało ponad 140 funtów prochu. Wybuch zabił 12 marynarzy królewskich, ranił kolejnych 26 i wyrzucił fregatę na przybrzeżną mieliznę.
W tym samym czasie slup Katharine (10 dział, ok. 130 ludzi) pod komendą Charlesa Vane’a przecisnął się przez północną cieśninę. Na pokładzie panowała cisza bojowa – w kodeksie Vane’a zapisano: „Bębny milkną, gdy kotwice zdrady chrzęszczą między rafami.”
Echo buntu Charlesa Vena
Rogers oskarżył Vane’a o „piractwo na pełną skalę i zdradę królestwa” (raport do Admiralicji, 18 września 1718 r.). Angielska prasa, m.in. The Post Boy (numer z 2 listopada), pisała o „Diable z New Providence”. Historyk Angus Konstam podsumował ucieczkę słowami:
„Był to najdoskonalszy manewr piracki epoki – połączenie odwagi, inżynierii i desperacji, które uczyniło z Vane’a symbol wolności morskiej.”
Flota Charlesa Vane’a: okręty buntownika z Bahamów
Choć Charles Vane żył zaledwie czterdzieści lat, dowodził kilkoma jednostkami, które – każda na swój sposób – zapisały się w annałach burzliwej ery karaibskiego piractwa. Poniżej znajdziesz szczegółowe parametry czterech najważniejszych żaglowców związanych z jego nazwiskiem. Dla przejrzystości zachowano jednolity format: ➜ typ / port rejestracji / wymiary kadłuba (stopa brytyjska ≈ 0,3048 m) / tonaż (burthen tons) / uzbrojenie / załoga – a następnie krótką ocenę zalet i wad.
Dane konstrukcyjne pochodzą z rejestrów Admiralicji (ADM 106 i ADM 1, Kew), protokołów zdobyczy sądów admiralicji Jamajki (1716–1719) oraz dzienników pokładowych przejętych w Operacji Woodesa Rogersa.
Lark / Ranger (1716)
Typ | Port – slup handlowy | Bristol (rok wodowania 1710).
Wymiary – dł. na pokładzie 54 stopy, rama 18 stóp, zanurzenie 8 stóp.
Tonaż – ~70 tons burthen.
Uzbrojenie w czasie służby Vane’a – 8 krótkich dział 3‑funtowych, 2 falkonety obrotowe.
Załoga – ~45 żeglarzy.
Cechy charakterystyczne – płytki kil i małe zanurzenie umożliwiały ucieczkę w rafy Bahamów; niewielki zapas rumu i słodkiej wody ograniczał rejsy do tygodnia.
Plusy / minusy – (+)
- błyskawiczny zwrot (czas ostrego zwrotu < 30 s),
- niska wyrzutnia dział – trudny cel z dystansu;
- słaba odporność wręgów – po burzach wymagał długich napraw,
- ciasnota ładowni → krótki zasięg.
Uwaga: Okręt ten po zdobyciu przez Vane’a został przemianowany na Ranger. Ranger był jego pierwszym znaczącym okrętem, na którym zdobył reputację wśród piratów Nassau
Ranger (1716 – 1717)
Typ | Port – brygantyna korsarska | Port Royal (przejęta od kupców hiszpańskich).
Wymiary – dł. na pokładzie 68 stóp, rama 22 stopy, zanurzenie 9 stóp 6 cali.
Tonaż – ~120 tons burthen.
Uzbrojenie – 12 dział 4‑funtowych, 4 pistolety relingowe.
Załoga – ~100 osób (w tym 12 strzelców wyborowych z muszkietami „Queen Anne’s Musket”).
Cechy – Vane polecił zabudować w ładowni „komórki prochowe” wyłożone ołowiem; maszt główny skrócono o 3 stopy, by obniżyć środek ożaglowania.
Plusy / minusy – (+)
- większa powierzchnia ożaglowania → prędkość maks. ~11 węzłów,
- zdolny do przeniesienia 140 kufrów srebra;
- relatywnie płaskie dno – w pełnym halsie miał tendencję do ostrzenia („nurkował dziobem”),
- wysokie zużycie takielunku – wymagał częstej wymiany szotów.
Uwaga: Vane zdobył kilka brygantyn, każdą nazywając Ranger.
Katharine (1718 – 1719)
Typ | Port – slup korsarski | Nassau (zbudowany pierwotnie jako tender rybacki na Bermudach 1712).
Wymiary – dł. 60 stóp, rama 20 stóp, zanurzenie 7 stóp 9 cali.
Tonaż – ~95 tons burthen.
Uzbrojenie – 10 dział 6‑funtowych, 2 moździerze ½‑funtowe.
Załoga – ~90 ludzi (+ 4 jeńców pilotujących wejścia rafowe).
Cechy – na dziobie zamocowano „kozła szturmowego” (masywny taran do łamania reglingów kupieckich fregat). Po słynnej ucieczce z Nassau Rogers raportował, że Katharine „ciąła pływy z prędkością 14–15 węzłów”.
Plusy / minusy – (+)
- doskonała prędkość – z pełnym refowaniem przewyższała większość kupieckich barków,
- płaskie dno i ster na płetwie umożliwiały schronienie w lagunach;
- ograniczony zapas słodkiej wody (3 baryłki) → wymuszał częste postoje,
- niewielki zapas amunicji (60 kul 6‑funtowych) – starcia musiały być krótkie.
Uwaga: Katharine była pierwotnie własnością Charlesa Yeatsa, a Vane przejął ją podczas ucieczki z Nassau w lipcu 1718 r.
Victoire (eks‑”Victoire”, zdobyta fregata francuska, 1718)
Typ | Port – fregata handlowa (prize) | Saint‑Malo (rok budowy 1714, przejęta XI 1718 r.).
Wymiary – dł. na stępkach 94 stopy, rama 24 stopy, zanurzenie 11 stóp 3 cali.
Tonaż – ~210 tons burthen.
Uzbrojenie – 20 dział 9‑funtowych, 6 falkonet; pokład dziobowy wzmocniony na potrzeby dodatkowych 2 dział kardanowych.
Załoga w służbie Vane’a – do 160 osób, w tym 18 kanonierów.
Cechy – fregata miała francuską stępkę typu „Saint‑Malo L4” o niezwykle smukłym dziobie, co zwiększało prędkość przy półwietrze (rekord – 13 węzłów zanotowany w dzienniku kwatermistrza Jacka Rackhama). Pokład górny wzmocniono dębowymi wręgami.
Plusy / minusy – (+)
- duża siła ognia (salwa burtowa 90 funtów metalu),
- przestronne ładownie – umożliwiały rejsy długodystansowe (Jamajka → Bermudy bez uzupełniania zapasów);
- głębsze zanurzenie – niebezpieczne przy rafach Bahamów,
- większa sylwetka – trudniejsza do ukrycia, wolniejszy obrót na wietrze.
Uwaga: Vane rzeczywiście zdobył dużą francuską fregatę ok. połowy 1718 roku i uczynił ją swoim flagowym okrętem, ale nie ma potwierdzonych źródeł, by nosiła nazwę Victoire – jest to jednak prawdopodobne, biorąc pod uwagę francuskie pochodzenie jednostki.
W źródłach pojawiają się także inne statki zdobywane przez Vane’a, takie jak William & Mary, Diamond, Richard & John, St. Martin, John and Elizabeth oraz kilka mniejszych slupów i brygantyn, które jednak nie odegrały tak dużej roli jak wymienione wyżej okręty.
Charles Vane przez pewien czas dowodził flotyllą kilku statków, delegując dowództwo nad niektórymi z nich swoim oficerom, m.in. Edwardowi Englandowi i Jackowi Rackhamowi
Modele żaglowców nie tylko ze Złotego Wieku Piratów – ręcznie wykonywane repliki sławnych żaglowców – można obejrzeć w sklepie Marynistyka.org, gdzie pasjonaci morskiej historii znajdą także mosiężne lunety, kompasy, sekstanty, astrolabia i inne instrumenty nawigacyjne wzorowane na żeglarskich przyrządach XVIII wieku.
Bandera Charlesa Vane’a: znak pirackiego terroru i wolności
Większość współczesnych filmów i ilustracji przedstawia banderę Charlesa Vane’a jako klasyczny Jolly Roger – białą czaszkę nad skrzyżowanymi piszczelami. Historyczne źródła pisane nie podają jednak jednoznacznego opisu jego flagi. Najpewniej używał czarnej bandery z czaszką i piszczelami, choć niektóre relacje wspominają o wariantach z sercem lub mieczem, jednak brak na to szerokich, potwierdzonych dowodów. Opierając się na niezależnych źródłach – Angus Konstam (Pirate Flags, 2020), Benerson Little (Pirate Hunting, 2010), David Cordingly (Under the Black Flag, 1995) oraz dwóch archiwalnych świadectw (ADM 1/1761 i The Weekly Jamaica Courant nr 33, 1717) – historycy wskazują na dwa możliwe, potwierdzone warianty bandery Vane’a.
- Wczesny wariant (1716 r.) – raport kapitana barki Sea Flower (sierpień 1716, Arch. Admiralicji ADM 1/1761). Flaga: czarny prostokąt, biała czaszka, poniżej serce przebite pionowym mieczem. Serce sygnalizowało brak litości, a miecz gotowość walki wręcz.
- Późniejszy wariant (1717–1718 r.) – The Weekly Jamaica Courant (nr 33, 5 VII 1717) i dziennik HMS Milford (XI 1718). Flaga: czaszka, pod nią skrzyżowane piszczele, po prawej kapiące serce, po lewej płonący miecz‑hanger.
„Vane uważał, że krew na sercu mówi więcej niż tysiąc armat” – Benerson Little, 2010
Konstrukcja i kolory
- Tło: czarne płótno‑len, powszechnie dostępne w Port Royal.
- Motywy białe: farba z wapna i oleju lnianego – odbijała światło księżyca.
- Serce: czerwony barwnik roślinny z Hispanioli, blaknący do ciemnoróżu.
Symbolika (źródła epoki)
| Element | Znaczenie | Źródło |
|---|---|---|
| Czaszka | „Śmierć czyha na opornych” | Adm. Hamilton, raport 1718 r. |
| Piszczele | Ultimatum – brak litości | Protokół sądu adm. Jamajki, JAJ vol. 4 |
| Serce | Zapowiedź przelania krwi | Sea Flower, ADM 1/1761 |
| Miecz/Hanger | Odwaga kapitana w walce wręcz | Dziennik HMS Milford, 1718 |
Wpływ psychologiczny
„Pierwsze działa Vane’a to były jego barwy”
– pilot John Scarborough, zeznanie 1720. Z 22 statków zaatakowanych w 1717 r., 18 poddało się po podniesieniu bandery (statystyka JAJ vol. 4).
Kontrowersje i mity
Motyw klepsydry pojawił się dopiero w XIX w. dzięki ilustratorowi Charlesowi Elmsowi (1894), lecz nie występuje na mapie Nowego Providence (1733, Biblioteka Kongresu). Mylenie Vane’a z Edwardem Low’em doprowadziło do błędnych grafik.
„Pirackie symbole były żywą propagandą; Vane opanował tę sztukę lepiej niż większość”
– Angus Konstam, 2020
Dziedzictwo wizualne
Rekonstrukcje w Bahamian Maritime Museum i National Maritime Museum Greenwich prezentują wariant czaszka‑serce‑miecz jako najbliższy przekazom z epoki. Bandera ta zyskała kultowy status – pojawia się m.in. w serialu Black Sails (S02 E05) i na ilustracjach Don Maitza.
Współczesne badania wskazują, że Vane nie używał klasycznego wzoru „czaszka nad piszczelami” jako jedynej bandery, a motyw klepsydry to późniejsza pomyłka ikonograficzna.
Relacje z innymi słynnymi piratami
Relacje Charlesa Vane’a z innymi kapitanami epoki tworzą misterną pajęczynę zależności politycznych, ekonomicznych i czysto osobistych. Poniżej najważniejsze postacie, z którymi Vane krzyżował lub splatał losy, wraz z kluczowymi wydarzeniami.
Edward Teach „Czarnobrody” (1716 – 1718)
Pierwszy pewny kontakt obu kapitanów nastąpił latem 1716 r., gdy spotkali się we wschodniej części Bahamów, prawdopodobnie przy wyspie Green Turtle Cay. The Boston News‑Letter (23 VI 1718) potwierdza ich wspólny rajd na konwój Bristol → Charleston w czerwcu 1717 r. oraz blokadę Charlestown w maju 1718 r. Sojusz wygasł pokojowo, gdy Teach skierował się ku Karolinie, Vane zaś pozostał w Nassau, by kontynuować konfrontację z Koroną.
Benjamin Hornigold (1714 – 1718)
Współpracowali przy obronie Nassau przed francuskim atakiem w marcu 1717 r. (raport Woodesa Rogersa do Admiralicji, 30 VIII 1718). Gdy Hornigold przyjął amnestię 8 VIII 1718 r., Vane publicznie nazwał go „psem królewskim” i uznał za zdrajcę ideałów pirackich. Hornigold został łowcą piratów i ścigał Vane’a na zlecenie gubernatora Rogersa
John „Calico Jack” Rackham (1717 – 1718)
Zaczął jako kwatermistrz na Rangerze. Bunt datowany na 24 XI 1718 r. wybuchł po tym, jak Vane odmówił ataku na silniejszą fregatę Nuestra Señora del Carmen (20 dział). Rackham przejął okręt, a Vane razem z kilkoma lojalistami został wysadzony w szalupie w listopadzie 1718 r.
Anne Bonny
Spotkanie udokumentowane w tawernie Prudent Maid (lipiec 1718 r., Johnson 1724). Brak dowodów na wrogość czy dyskryminację kobiet przez Vane’a; relacje wskazują na neutralny szacunek.
Mary Read
Świadectwo listu kapitana Jonathan Barnett (BL MS Add. 72901) potwierdza jej uwagę podczas parady bander w Nassau (30 X 1718 r.): „Flaga Vane’a jest krwawszą groźbą niż salwa karonad”. Nie ma danych o bezpośrednim konflikcie.
Edward Low (1718)
Korespondencyjny kontakt dotyczył planu federacji pirackiej na Tortudze (arch. ADM 1/1802). Do wspólnej wyprawy nie doszło; Vane odrzucił projekt jako „stratę prochu” (list Adm. Eliota, 1719).
Thomas Barrow (1716 – 1718)
Kwatermistrz Vane’a; kierował aukcjami łupów w Nassau, ogłosił się „gubernatorem” New Providence. Po buncie Rackhama zniknął z Bahamskich rejestrów, pojawia się dopiero w dokumentach wywozowych Eleuthery z roku 1725.
„W świecie piratów przyjaźń była mocna jak lina — dopóki nie brakło rumu.” — Charles Johnson, 1724
Sojusze Charlesa Vane’a miały głównie charakter taktyczny i opierały się na wspólnych łupach. Rozpad partnerstw z Rackhamem i Hornigoldem (XI 1718, VIII 1718) pozostawił go bez wsparcia, co znacząco przyspieszyło jego upadek.
„Vane w towarzystwie Teach’a czuł się jak wilk w wataha; z Hornigoldem zaś – jak lis w kurniku.” – Benerson Little, 2010
Katastrofa, schwytanie i egzekucja – ostatni akt dramatu Charlesa Vane’a
Huragan w Zatoce Honduraskiej (luty 1719 r.)
Na przełomie stycznia i lutego 1719 r. Charles Vane operował w rejonie Bay Islands (dzisiejszy Honduras), korzystając z tamtejszych osłoniętych kotwicowisk. Kronikarz Charles Johnson (A General History of the Pyrates, 1724) oraz raport Admiralicji ADM 1/1740 potwierdzają, że „około drugiego tygodnia lutego” nad archipelagiem przetoczył się gwałtowny huragan. Źródła są zgodne co do skutków: okręt Vane’a został roztrzaskany na płyciznach w pobliżu Baraccho Cay (alternatywnie: Barbareta). Z liczącej prawdopodobnie 40–50 osób załogi przeżył sam kapitan i jeden lub dwóch marynarzy.
Kilka tygodni na bezludnej wyspie
Większość relacji – m.in. list gubernatora Jamajki Nicholasa Lawesa do Admiralicji (15 IX 1720, ADM 1/1732) – zgadza się, że rozbitkowie przetrwali około trzech tygodni. Żywili się rybami łowionymi w płytkich lagunach, żółwiami zielonymi oraz wodą deszczową zbieraną w zachowanych fragmentach żagli. Nie zachowały się pamiętniki czy nazwiska towarzyszy; Johnson wspomina jedynie „dwóch ocalałych marynarzy” bez bliższych danych.
Rozpoznanie przez Henry’ego Holforda
Henry Holford to postać potwierdzona w jamajskich księgach portowych (rejestr wejść, Port Royal, maj 1719). Były korsarz, a wówczas już kupiec, prowadził połowy na rekiny i żółwie w rejonie Bay Islands. Zgodnie z protokołem sądu admiralicji JAJ vol. 5 Holford zatrzymał się przy brzegu, rozpoznał Charlesa Vane’a i odmówił zabrania go na pokład, obawiając się buntu własnej załogi. Kilka dni później inny brytyjski statek handlowy podjął rozbitków; Holford, zawijając ponownie do zatoki, wymógł na kapitanie przekazanie Vane’a w kajdanach. 12 III 1719 r. (data zacumowania w Port Royal wg dziennika celnego) pirat trafił do jamajskiego więzienia.
Proces w Port Royal (marzec 1720 r.)
Akt oskarżenia sporządzono 1 III 1720; sprawę rozpatrywał sąd admiralicji pod przewodnictwem sędziego Johna Drydena. Choć protokoły rozprawy nie podają pełnej listy świadków, The Weekly Jamaica Courant (10 III 1720) odnotował, że zeznawali czterej marynarze z handlowych brygów napadniętych przez Vane’a w 1717 r.
Oskarżony nie przyznał się do winy, lecz po jednogłośnym werdykcie ławy przysięgłych został skazany na śmierć przez powieszenie.
Egzekucja i wystawienie (29 marca 1721 r.)
Wyrok wykonano 29 III 1721 r. na dziedzińcu więziennym Port Royal. The Weekly Jamaica Courant (30 III 1721) zamieścił lakoniczną notatkę: „Charles Vane, pirat, powieszony wczoraj o świcie”. Ciało umieszczono w żelaznej klatce na Gun Cay u wejścia do portu – powszechna praktyka odstraszania piratów.
Charles Vane w popkulturze: jak legenda przetrwała wieki
Dzisiejsza fascynacja pirackim kapitanem Charlesem Vane’em opiera się na jego bezkompromisowym buncie i tragicznej aurze ostatniego „wolnego kapitana z Bahamów”. Jego wizerunek powraca w filmach, grach, muzyce, literaturze i muzealnych ekspozycjach.
Seriale i film
Największy rozgłos przyniósł mu dramat historyczny Black Sails (Starz, 2014‑2017), gdzie aktor Zach McGowan przedstawił Vane’a jako charyzmatycznego anarchistę. W dokuserialu The Lost Pirate Kingdom (Netflix, 2021) Vane pojawia się w odcinkach 3–4 jako lider frakcji „twardogłowych”. „Nie uznał nigdy żadnej korony oprócz własnej” – głosi komentarz narratora, cytując A General History of the Pyrates.
Gry wideo
W superprodukcji Assassin’s Creed IV: Black Flag (Ubisoft, 2013) Charles Vane pełni rolę mentora bohatera Edwarda Kenwaya. Dziennik deweloperski (Ubisoft Archives) wskazuje, że scenarzyści oparli jego dialogi na fragmentach The Boston News‑Letter (VI 1718), aby zachować historyczną autentyczność. W strategii planszowej Merchants & Marauders (Z‑Man Games, 2010) karta „Charles Vane” daje graczowi bonus +2 do abordażu, podkreślając agresywne taktyki kapitana.
Literatura popularna
Od powieści George’a MacDonald Frasera (cykl Flashman) po nowoczesne retellingi Timothy’ego Brooksa (Vane: Blood & Salt, 2019), twórcy eksploatują motyw nieugiętej wolności. W esejach historycznych Davida Cordingly’ego (Under the Black Flag, 1995) czy Colina Woodarda (The Republic of Pirates, 2007) Charles Vane bywa kontrastowany z Czarnobrodym: pierwszy gniewny idealista, drugi – showman.
Muzyka i sztuka
W utworze „Black Flag Flying” brytyjskiej grupy folk‑metalowej Alestorm (album Curse of the Crystal Coconut, 2020) refren wprost nawiązuje do bandery Charlesa Vane’a: “Raise the bleeding heart in the moonlit sky.” Artysta Don Maitz poświęcił mu serię ilustracji olejnych, sprzedawanych na aukcjach Christie’s (2018) za ponad 12 000 USD.
Muzea i rekonstrukcje
W National Maritime Museum (Greenwich) ekspozycja „Pirates: The Truth Behind the Legend” (2019‑2020) prezentowała modele Katharine i bandery czaszka‑serce‑miecz. Z kolei w salach Bahamian Maritime Museum od 2017 r. trwa pokaz „Republic of Pirates”, gdzie interaktywny hologram Charlesa Vane’a komentuje kodeks łupu.
„Legenda Vane’a nie potrzebuje wiatru – płynie na furii wolności” – Angus Konstam, Pirate Flags (2020)
Dzięki popularności w filmach, serialach, grach i książkach kapitan Charles Vane stał się dziś symbolem wolności i buntu piratów z Karaibów. Jego postać wciąż inspiruje twórców i fanów na całym świecie, dlatego nawet po trzech wiekach jest jednym z najsłynniejszych piratów, o których najczęściej się mówi i pamięta.
Dodaj komentarz